مقدمه
یکی از مراحل حساس و سرنوشت‌ساز رشد انسان که بر خلاف عقیده رایج، نه تنها پایان زندگی نیست، بلکه به مثابه یک روند طبیعی گذر عمر و زندگی مطرح است، مرحله سالمندی است [1]. سالمندی یک سیر طبیعی است که در آن تغییرات فیزیولوژیکی و روانی در بدن رخ می‌دهد و در آن باروری و مرگ‌و‌میر از سطوح بالا به سطوح پایین کاهش پیدا می‌کند [2]. 
همچنین سالمندی فرایندی پویا و رو به پیشرفت است [3]، به‌طوری که برابر با اعلام سازمان بهداشت جهانی در سال 2050 جمعیت سالمندان کشورهای در‌حال‌توسعه 80 درصد جمعیت سالمندان جهان را تشکیل خواهد داد. ایران نیز از این روند بی‌نصیب نخواهد بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 جمعیت سالمندان این کشور به 30 میلیون نفر افزایش پیدا کند [4]. علاوه بر این، سالمندی جمعیت، افزایش نسبی سهم افراد سالمند در توزیع سنی جمعیت است [5].
تحقیقات گذشته نشان می‌دهند که با افزایش سن و آغاز سالمندی افراد به تدریج برخی از کارکردهای فیزیولوژیک و روانی‌اجتماعی خود را از دست می‌دهند [6] و بی‌تحرکی بزرگ‌ترین تهدید برای سلامت آن‌هاست، چرا که این عامل بیش از دیگر عوامل آن‌ها را مستعد بیماری می‌کند [5]. ورزش و فعالیت بدنی پارامترهای مهمی هستند که می‌توانند با این تهدیدها مقابله کنند، کیفیت زندگی سالمندان را بهبود بخشیده و به موازات آن رفتار و سبک زندگی سالمندان را به سمت تغییرات پویا سوق دهند [7]. 
بررسی‌ها نشان داده است در هر سنی که شخص ورزش کند آسیب‌پذیری او به مراتب کمتر می‌شود [8] و ورزش می‌تواند در تحقق سالمندی پویا و مرتفع کردن بیماری‌های ناشی از سالمندی (بیماری‌های قلبی‌عروقی، بیماری‌های سیستم اسکلتی‌عضلانی، دیابت و غیره) مؤثر باشد [9]. با وجود فواید و پیامدهای قابل توجه ورزش مشاهده می‌شود سطح فعالیت بدنی سالمندان بسیار پایین است [10]. در نتیجه به استراتژی‌های نیاز است که از طریق آن‌ها بتوان سطح انجام ورزش یا فعالیت بدنی سالمندان را افزایش داد [11]. 
یکی از این استراتژی‌ها درک عوامل تعیین‌کننده فعالیت بدنی و ورزش نزد سالمندان برای توسعه دخالت مؤثر و کاهش زمان بی‌تحرکی است [1، 12]. در نتیجه، این استراتژی تحقیقات بی‌شماری در حوزه ورزش سالمندی طی سال‌های اخیر تولید شده که مشخص می‌کند ورزش سالمندی تابع چه عواملی است و چگونه می‌توان با این عوامل در ورزش سالمندان مداخله کرد. برای مثال، عبدی و همکاران نشان دادند محدودسازی فعالیت‌های فیزیکی سالمندان که ناشی از مشکلات جسمی، مشکلات روان‌شناختی، مشکلات جنسی، رضایت از شرایط زندگی و حمایت خانوادگی است بر فعالیت‌های فیزیکی سالمندان مؤثر هستند [13]. 
همچنین برهمند و همکاران نیز نشان دادند به ترتیب عوامل فرهنگ‌سازی، توسعه بخش خصوصی و دولتی، طراحی اصول و قواعد، تعامل جامعه و سالمند، طراحی تجهیزات بازی و ورزش، سلامت جسمی و روانی، بازی فیزیکی و بازی فکری با وزن نرمال مؤثر بر توسعه بازی و ورزش در سالمندان هستند [14]. پیشتر محمدی و همکاران با مطالعه نقش هدف‌گذاری اجتماعی، بخش‌بندی مشتریان و موقعیت‌یابی فعالیت بدنی در ترویج ورزش سالمندان ایران به این نتیجه رسیدند که در هدف‌گذاری بخش‌های شناسایی‌شده عواملی، از جمله زمینه‌یابی، تحلیل مشتری، تحلیل سیستم اجتماعی و هماهنگی سیاستی مؤثر هستند‌ [15]. 
همچنین رحمان‌زاده و همکاران در مطالعه خود کشف کردند 98 درصد از سالمندان به‌طور متوسط تا خیلی زیاد به ورزش تمایل دارند و اغلب آنان (51 درصد) در اوقات فراغت به سرگرمی و ورزش می‌پردازند. سالمندانی که بیشتر از ماهواره و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، تمایل بیشتری به ورزش دارند و اوقات فراغت‌شان را بیشتر از سایر برنامه‌ها به تفریحات و ورزش می‌پردازند، مردان سالمند گرایش بیشتری در مقایسه با زنان سالمند به ورزش دارند [2]. 
جورکش و همکاران نیز نشان دادند عوامل علّی (عوامل فردی، فرهنگ)، پدیده اصلی (رویکرد ویژه به ورزش سالمندان)، راهبرد (طراحی نظام مدیریت و راهبرد فرایند‌محور)، ویژگی‌های زمینه‌ای (برنامه‌ریزی و بسترهای حمایتی)، شرایط مداخله‌گر (عوامل سخت‌افزاری و عوامل محیطی) و پیامد (سالمندی موفقیت‌آمیز)، الگوی ورزش سالمندی ایران را تشکیل می‌دهند [16]. علاوه بر این، رامبالدینی و همکاران نشان دادند حمل‌و‌نقل عمومی به‌طور مثبت بر سلامت جسمی سالمندان و همچنین سلامت روانی آن‌ها تأثیر مثبت می‌گذارد و باعث می‌شود انزوای اجتماعی آن‌ها کاهش پیدا کند [17]. 
در همین زمان، دیلورتو و همکاران با فراتحلیل مطالعات گذشته نشان دادند تمرینات مقاومتی، آزمایشات حرکتی‌مراقبتی و بازی‌های ویدئویی فعال مبتنی بر ورزش فعالیت‌هایی بیشترین اثربخشی را برای افراد سالمند دارند‌ [18]. در تحقیقی دیگر، سباستایو و میردا با مرور نظام‌مند ادبیات تحقیق نشان دادند فعالیت‌های گروهی یا دسته‌جمعی سبب بهبود وضعیت جسمانی سالمندان می‌شود. علاوه بر این، سطح ارتباطات اجتماعی این گروه سنتی ارتقا پیدا می‌کند و به ‌موازات آن از انزوای اجتماعی و تنهایی آن‌ها جلوگیری می‌شود [19]. 
پیشتر نیز استینر و همکاران با مرور نظام‌مند تحقیقات گذشته به این یافته دست پیدا کرده بودند که دلایل اصلی انجام ورزش از سوی سالمندان تابع متغیرهای حفظ سلامت، احساس و عضویت در جامعه، توسعه روابط، دستیابی به موفقیت، داشتن احساس موفقیت، استفاده از فرصت‌های سفر و عضویت در یک تیم است. شایان ذکر است در مطالعه نام‌برده مشخص شد که بین دلایل انجام ورزش بر حسب جنسیت تفاوت نسبتاً کمی وجود دارد. همچنین کیفیت مطالعات انجام‌شده به نسبت مطلوب ارزیابی شد. با این حال، مطالعات انجام‌شده با روش‌های ترکیبی فاقد روش‌های مناسب تجزیه‌و‌تحلیل آماری بودند [20]. سرانجام مارتین مویا و همکاران نشان دادند عوامل روانی و محیطی تأثیر زیادی بر تعهد سالمندان به ورزش دارند و همچنین این عوامل بر سطح رفاه آن‌ها تأثیر می‌گذارد [21].
با وجود چنین دستاوردهایی بنابر نتایج مطالعه گوثولد و همکاران، مطالعات عوامل و اندازه اثرهای مختلفی را بیان کرده‌اند؛ بنابراین جمع‌بندی در مورد این اندازه اثرها لازم است انجام شود. به نظر می‌رسد ارزیابی تحقیقات انجام‌شده در گذشته یکی از راه‌حل‌های موجود باشد [10]، چرا که تحقیقات گذشته در حوزه ورزش سالمندی به صورت انفرادی و پراکنده انجام شده است. بین نتایج مطالعات انجام‌شده در حوزه ورزش سالمندی تناقض وجود دارد. اطلاعات بسیار زیادی در این حوزه تولید شده و به مثابه بمباران اطلاعاتی تصمیم‌گیری را برای متولیان مربوطه با چالش همراه کرده است، چرا که آن‌ها نمی‌دانند که چه نتیجه‌ای درست است و با تبعیت از کدام نتیجه برنامه‌های آن‌ها به سرانجام مقصود می‌رسد. 
از طرفی، رابطه غیرمؤثر نتایج پژوهش‌ها با خط‌مشی‌ها، سیاست‌های کلان و امور عام‌المنفعه، تفسیری بودن نتایج در مقایسه با پژوهش‌های کمّی، چند پارادایمی بودن پژوهش‌ها و استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری گاه غیراستاندارد، نه تنها به این مسئله دامن زده، بلکه به نوعی خود سبب‌ساز بحران شده است. علاوه بر این، عمدتاً مطالعات کمّی تعیین‌کننده‌های ورزش سالمندان را بررسی کرده‌اند و به نظر می‌رسد ارزیابی و ترکیب نتایج تحقیقات کیفی نیز به روشن شدن مسئله در کنار ارزیابی نتایج تحقیقات کمی کمک‌کننده باشد. 
با اقتباس از آنچه که بیان شد و با علم به این‌که ترکیب نتایج تحقیقات کیفی و کمّی گذشته به افزایش صحت و دقت آن‌ها کمک می‌کند و در نتیجه آن، متولیان امر و سیاست‌گذاران می‌توانند تصمیم‌های کارا و اثربخش پیرامون ورزش سالمندان اتخاذ کنند. این پژوهش درصدد است با استفاده از روش‌های فراتحلیل به این سؤال پاسخ دهد که چه عواملی بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان مؤثر هستند؟ 
امروزه سالخوردگی جمعیت موفقیتی بهداشتی قملداد می‌شود و در صورتی که برنامه‌ریزی مناسبی برای آن انجام نشود به یک چالش بزرگ تبدیل می‌شود؛ بنابراین باید به دنبال راه‌حل‌هایی برای ورود به سالمندی و گذران بهتر این مقطع از زندگی بود. از طرفی، به سالمندی نباید به عنوان یک مسئله با بار منفی نگاه کرد، بلکه سالمندان افرادی هستند که با کوله‌باری از تجربه می‌توانند الگویی مناسب برای نسل جوان باشند. یکی از راه‌حل‌هایی که منجر به گذران بهتر زندگی سالمندان می‌شود و آن‌ها را به سمت زندگی پویا و فعال سوق می‌دهد و می‌تواند بسیاری از مشکلات ناشی از تغییرات پیری را کنترل کند یا به تعویق اندازد و سلامت آن‌ها را حفظ کند و به عنوان عاملی باارزش برای تمام عمر در هر رده سنی شناخته شود، ورزش است. 
پژوهش‌های بسیاری در دنیای پزشکی و ورزشی به انجام رسیده است که نشان می‌دهد ورزش برای سلامت فایده دارد و احتمال بسیاری از بیماری‌ها قلبی، سکته مغزی، دیابت نوع 2، سرطان و غیره با انجام ورزش کاهش می‌یابد [22-24]. در نتیجه، لازم است به ورزش به مثابه یکی از پیشران‌های اصلی سلامت زندگی سالمندان در تحقیقات توجه کرد. با این حال، نتایج تحقیقات انجام‌شده در حوزه ورزش سالمندی به گواه مطالعه نجاتی و همکاران که سال 1390 انجام شده است، نشان می‌دهد تحقیقات و پژوهش‌های انجام‌شده بیشتر در حوزه ورزش جوانان بوده و در حوزه ورزش سالمندان بسیار کم و از نظر محتوا نیز ضعیف بوده و تنها در سال‌های اخیر، تعداد کمی تحقیق در این زمینه به انجام رسیده است. مسائل یاد‌شده باعث شده تا پژوهشگران به دنبال کشف راه‌حل‌های برون‌رفت از این بحران بیفتند‌ [5]. 
یکی از راه‌حل‌های مطرح‌شده به‌کارگیری روش‌های ترکیبی یکپارچه‌سازی نتایج حاصل از مطالعات مشابه به منظور ایجاد نظریه‌های جدید، توضیح و تفسیر نظریه‌های موجود و ارائه تفسیری جامع‌تر از پدیده‌های بررسی‌شده است. در صورت انجام این پژوهش، انتظار می‌رود یک همسویی و هماهنگی در نتایج مطالعاتی که به بررسی ورزش سالمندان پرداخته‌اند، ایجاد شود.اطلاعاتی که از این پژوهش حاصل می‌شود به سیاست‌گذاری‌ها و خط‌مشی‌های ورزش سالمندی کمک کند و در نهایت، مشخص شود که تا این برهه از زمان در تبیین ورزش سالمندان چه عواملی نقش دارند و نقش کدام یک از عوامل به مراتب پررنگ‌تر و مهم‌تر است تا در برنامه‌ریزی آتی مورد توجه واقع شوند. از این رو، این مطالعه با هدف فراتحلیل عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در ایران انجام شد.

روش‌ مطالعه
روش پژوهش حاضر از نوع مرور نظام‌مند و فراتحلیل است. فراتحلیل یک روش آماری است که نتایج مجموعه‌ای از مطالعات مستقل که فرضیه‌های مشابهی را آزمون کرده‌اند، ترکیب می‌کند و از آماره‌های استنباطی برای نتیجه‌گیری درباره تمام نتایج مطالعات استفاده می‌کند. در فراتحلیل واحد تجزیه‌و‌تحلیل (داده‌ها) مطالعه است، بر همین اساس جامعه آماری پژوهش حاضر را همه مطالعات توصیفی (پیمایشی و همبستگی) انجام‌شده در داخل کشور (فارسی و انگلیسی) و در دسترس در خصوص عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در ایران تشکیل می‌دادند که در سطح پژوهش‌هایی که در بانک‌های اطلاعاتی رایانه‌ای در دسترس بودند، قابل بررسی بود. 
دلیل این‌که صرفاً مطالعات داخلی بررسی شد، این است که اساساً محققان درصدد فراتحلیل مطالعات داخل کشور بودند. دلیل دیگر این‌که به دلیل شرایط تحریم و عدم ارائه خدمات مربوطه به دانشجویان از سوی دانشگاه امکان این‌که به همه مقالات خارجی تمام متن دسترسی پیدا کرد، وجود نداشت. 
علاوه بر این، دلیل این‌که مطالعات صرفاً توصیفی (پیماشی و همبستگی) انتخاب شدند، این است که نمی‌توان از طریق ترکیب نتایج مطالعات توصیفی با نتایج مطالعات تجربی یا نیمه‌تجربی، اندازه اثر واحدی ارائه کرد، چون نوع آزمون‌های استفاده‌شده در آن‌ها متفاوت است. از طرفی، در این تحقیق صرفاً مطالعات توصیفی هدف انتخاب بود و برای سنجش اندازه اثر صرفاً مطالعاتی وارد تحلیل شدند که روابط بین عوامل مختلف با ورزش و فعالیت بدنی سالمندان را از طریق ضریب همبستگی و رابطه علّی آزمون کرده بودند. پایگاه‌ها عبارت بودند از: پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، بانک اطلاعات نشریات ایران، پایگاه تخصصی مجلات نور، کتابخانه ملی ایران و پایگاه گوگل‌اسکالر. با بهره‌گیری از کلیدواژه‌های تعیین‌شده به بررسی همه پژوهش‌های در دسترس حوزه ورزش سالمندی در بازه زمانی 1390 تا 1400 پرداخته شد و این عمل از مرداد 1401 شروع و مهر 1401 خاتمه یافت. مطالعاتی که در راستای هدف‌های تحقیق بوده و بر اساس ملاک‌های ورود شرایط لازم را داشتند، انتخاب شدند. 
معیارهای مد نظر در خصوص بررسی مطالعات بر اساس شاخص اصلاح‌شده پیکوت بود. سرانجام از میان همه پژوهش‌های انجام‌‌شده در مجموع 17 پژوهش انتخاب شد و با توجه به این‌که هر کدام از این پژوهش‌ها چندین فرضیه را آزمون کرده بودند، تعداد 73 اندازه اثر از آن‌ها به دست آمد. به منظور انتخاب پژوهش‌های اولیه ابتدا کلید‌واژه‌ها بر اساس مرور پیشینه پژوهش تعیین شد. این کلید‌واژه‌ها عبارت بودند از: ورزش، فعالیت بدنی، سالمند، سالمندی، سالمندان، ورزش سالمندی، پیشران‌های ورزشی سالمندی، عوامل مؤثر بر ورزش سالمندی، پیامدهای ورزشی سالمندی و تعیین‌کننده‌های فعالیت بدنی سالمندان.
 جست‌وجوی اولیه با استفاده از چارچوب اسپایدر و استراتژی جست‌وجوی AND D OR E AND R(S AND P of I)‌ بود. همچنین به منظور انتخاب نمونه پژوهش از پژوهش‌های اولیه چندین ملاک ورود و خروج در نظر گرفته شد. هدف از این کار، انتخاب پژوهش‌های مرتبط و در عین حال مناسب بود. این ملاک‌ها در جدول شماره 1 ارائه شده است.



در پژوهش حاضر به منظور جمع‌آوری اطلاعات از پژوهش‌های اولیه از چک‌لیست طراحی شده استفاده شد. با استفاده از چک‌لیست مذکور 3 دسته اطلاعات از پژوهش‌های اولیه استخراج و دسته‌بندی شدند: 1. اطلاعات کتاب‌شناختی که در برگیرنده مشخصات پژوهشگران، عنوان کامل، نام مجله، سال انتشار و غیره بود. 2. ‌اطلاعات روش‌شناختی که در‌برگیرنده اهداف و فرضیه‌های پژوهش، متغیرهای مستقل، وابسته، تعدیل‌کننده، تعاریف عملیاتی متغیرها، جامعه و نمونه آماری، روش نمونه‌گیری، روش تحقیق، ابزار اندازه‌گیری و مقادیر پایایی و روایی آن‌ها و غیره بود. 3. اطلاعات لازم برای محاسبه اندازه اثر شامل میانگین و انحراف‌معیار، حجم نمونه، مقدار آماره آزمون، مقادیر همبستگی، مقادیر سطح معناداری و ضرایب استاندارد بود. بر این مبنا، چک‌لیست‌ها تکمیل شده و دسته‌بندی شد تا در مراحل بعدی فراتحلیل استفاده شود. اطلاعات مربوط به پژوهش‌های حذف‌شده و فرایند جست‌وجو، بررسی و انتخاب پژوهش‌ها در قالب تصویر شماره 1 ارائه شده است.



همچنین برای ارزیابی کیفیت (ارزیابی خطر سوگرایی) از چک‌لیست ارزیابی کیفیت مطالعات مشاهده‌ای، استفاده شد. در این چک‌لیست عنوان و چکیده، مقدمه و زمینه، روش‌ها، شرکت‌کنندگان، اهداف، حجم نمونه، نحوه تخصیص شرکت‌کنندگان، اجرا، روش‌های آماری، شیوه نمونه‌گیری، داده‌های اولیه، پیامدها و برآوردها، تجزیه‌و‌تحلیل‌های کمّی، توضیحات، تفسیر و تعمیم‌پذیری ارزیابی شد. علاوه بر این، در ارتباط با روایی درونی پژوهش سعی شد با استفاده از ملاک‌های ورود و خروج مناسب پژوهش‌هایی انتخاب شوند که در ارتباط با موضوع و هدف فراتحلیل باشند. نکته‌ای که باید در این‌جا اشاره شود، این است که در این پژوهش بر داده‌های گزارش‌شده در پژوهش‌های اولیه بسنده شده است و در نتیجه، صحت و دقت این داده‌ها بر عهده پژوهشگران اولیه است. 
در ارتباط با روایی بیرونی نیز سعی شد پژوهش‌هایی مشمول این پژوهش شوند که در سطح کشور انجام شده‌اند به همین منظور به پایگاه‌های اشاره‌شده در بخش‌های قبلی مراجعه شد و اطلاعات مربوط به پژوهش‌های آن‌ها جمع‌آوری شد. سرانجام این‌که بررسی عوامل مرتبط با هتروژنیتی به‌صورت subgroup بود و از روش متارگرسیون در تشخیص عوامل مرتبط با هتروژنیتی بالا استفاده نشد. برای تجزیه‌و‌تحلیل پژوهش‌های اولیه از اندازه اثر به تفکیک هر مطالعه، اندازه اثر ترکیبی با 2 مدل اثرات ثابت و تصادفی، نمودار قیفی، تحلیل حساسیت، آزمون همگنی، مجذور I و آمارهFS-N استفاده شد. همچنین نوع شاخص اندازه اثر استفاده‌شده شاخص r بود که با کمک نرم‌افزار CMA نسخه 2 انجام شد. 

یافته‌ها
همان‌طور که اشاره شد، نتایج جست‌وجوها بر اساس ملاک‌های ورود و خروج منجر به شناسایی 17 مطالعه شد که از این تعداد 73 اندازه اثر به دست آمد. بر اساس نتایج جدول شماره 2، از میان 73 اندازه اثر 15 مورد اندازه اثر کم، 37 مورد متوسط و 21 مورد نیز اندازه اثر زیاد داشتند.



در جدول شماره 3، خلاصه اطلاعات مربوط به پژوهش‌های اولیه و اندازه‌های اثر استخراج‌شده (بر اساس اندازه اثر r) از این مطالعات ارائه شده است. همان‌طور که مشخص است بیشتر قریب به اتفاق اندازه‌های اثرهای ارائه‌شده به جز 9 اندازه اثر معنادار هستند. همچنین بیشترین اندازه اثر معنادار برابر با 0/930 (مطالعه امیری و همکاران [23]، عوامل ارتباطی) و کمترین اندازه اثر معنادار نیز برابر با 0/062 (مطالعه حسینی و همکاران [26]، متغیر انگیزه) بود. 





در تصویر شماره 2، خروجی مربوط به اندازه‌های اثر تحقیقات اولیه ارائه شده است. 



جدول شماره 4، اندازه‌های اثر ترکیبی مدل ثابت و تصادفی مربوط به عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت‌بندی سالمندان در ایران را نشان می‌دهد. بر اساس نتایج این جدول پس از ورود 73 اندازه اثر اولیه در فرایند فراتحلیل، اندازه اثر ترکیبی عوامل مؤثر‌ بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در مدل ثابت معادل 0/528 و در مدل تصادفی معادل 0/532 است که مقادیر هر 2 مدل بر اساس معیار (P) از لحاظ آماری معنادار است.



بر اساس نتایج تصویر شماره 3، نبود سوگیری انتشار مشهود است، چرا که نمودار قیفی بر این حقیقت استوار است که وزن آماری مطالعه با افزایش نمونه آن افزایش می‌یابد؛ بنابراین مطالعات با اندازه نمونه کوچک به صورت گسترده در پایین نمودار پراکنده می‌شوند و مطالعات با اندازه نمونه بزرگ‌تر در قسمت بالای نمودار نزدیک به میانگین اندازه اثر قرار می‌گیرند. در نبود هیچ‌گونه خطایی، نمودار شبیه به یک قیف بر عکس می‌شود و در صورت وجود خطا نمودار قیفی به صورت متقارن در‌می‌آید.



بعد از بررسی نمودار قیفی برای بررسی صحت آن از آزمون‌های egger و begg استفاده شد. همچنین مقدار آمارهای امن از تخریب (FS-N) نیز پس از تحلیل حساسیت در روش روزنتال 5446 و در روش اروین 274 به دست آمد که این مقادیر بسیار مطلوب بودند، چراکه این آماره‌ها حاکی از آن است که در روش روزنتال پس از ورود 5446 و در روش اروین پس از ورود 274 مطالعه‌ای غیرمعنادار به فرایند تحلیل، اندازه اثر محاسبه‌شده غیرمعنادار خواهد شد. 
پس از اطمینان از عدم سوگیری انتشار به منظور تعیین مدل نهایی فراتحلیل یک مجموعه تحلیل ناهمگنی انجام شد که نتایج آن در جدول شماره 5 ارائه شده است. با استناد به نتایج تحلیل همگنی مقدار شاخص Q، 3254/342 به دست آمد که از لحاظ آماری معنادار است. این امر حاکی از وجود تفاوت واقعی در میان اندازه‌های اثر پژوهش‌های اولیه است. همچنین مقدار شاخص مجذور I برابر با 97/788 حاصل شد که نشان می‌دهد 97 درصد از پراکنش موجود در نتایج پژوهش‌های اولیه واقعی بوده است. 



سرانجام با توجه به این‌که در تحقیقات اولیه، اثر عوامل مختلفی بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان بررسی شد، در ادامه اندازه فرضیه‌های مشابه (که حداقل 5 بار بین مطالعات تکرار شده باشند) استخراج و با هم ترکیب شدند. بنا به نظر تامپسون، ملاک ورود به فراتحلیل تکرار آن‌ها حداقل در 5 مطالعه است [40].
بنابراین از میان 73 فرضیه استخراج‌شده، 6 فرضیه که در مجموع 30 بار در مطالعات بررسی شده بودند و تعداد 5 و بیشتر از 5 داشتند (به جز یک فرضیه؛ عوامل بین‌فردی که 4 مطالعه آن را گزارش کرده بودند)، برای فراتحلیل مجدد برگزیده شدند که فهرست آن‌ها در جدول شماره 6 ارائه شده است.



مطابق نتایج جدول شماره 7، تفاوت در اندازه‌های اثر خلاصه بین متغیرهای انگیزش، عوامل بین‌فردی، اقتصادی، فردی، فرهنگی‌اجتماعی و محیطی تا حدی باعث ایجاد ناهمگنی می‌شود. مقدار ناهمگنی کل برابر با 1394/294 است و عوامل محیطی بیشترین سهم ناهمگنی را داشتند. در نتیجه، می‌توان اشاره به این داشت که بین اندازه اثرهای گزارش‌شده تفاوت وجود دارد. در این بین، بیشترین اندازه اثر به عوامل فرهنگی‌اجتماعی (0/622) اختصاص داشت. سپس عوامل فردی، انگیزش، محیطی، اقتصادی و بین‌فردی در رتبه‌های دوم تا ششم قرار گرفتند. 



بحث 
هدف این تحقیق فراتحلیل عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در ایران بود. پس از بررسی ملاک‌های ورود و خروج، تعداد 17 مطالعه که شرایط انجام فراتحلیل روی آن‌ها وجود داشت، انتخاب شدند. همچنین تعداد 73 اندازه اثر محاسبه شد که از بین آن‌ها 15 مورد اندازه اثر کم، 37 مورد اندازه اثر متوسط و 21 مورد نیز اندازه اثر زیاد داشتند. به منظور تشخیص این‌که بین تأثیر این عوامل بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان کدام یک اثرگذارتر است و کدام یک اثرگذاری کمتری دارد، فرضیاتی که بیش از 5 مرتبه (جزء فرضیه‌های مرتبط با عوامل بین‌فردی) و بیشتر آزمون شده بودند، فراتحلیل شد. 
در این بین، تنها 6 متغیر انگیزش، عوامل بین‌فردی، اقتصادی، فردی، فرهنگی‌اجتماعی و محیطی شرایط لازم را برای انجام فراتحلیل داشتند. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده بیشترین تأثیر در بین عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در ایران با اندازه اثر 622/0 متعلق به عوامل فرهنگی‌اجتماعی بود و پس از آن عوامل فردی، انگیزش، محیطی، اقتصادی و بین‌فردی در رتبه‌های دوم تا ششم قرار داشتند. این اثرات از نوع مثبت بود به این معنا که با افزایش نمره متغیرهای مذکور میزان ورزش و فعالیت بدنی سالمندان افزایش پیدا می‌کند. 
این یافته که عوامل فرهنگی‌اجتماعی تأثیر مثبت و معناداری بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان دارند با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [30-32، 35، 37]. دلیل این‌که عوامل فرهنگی‌اجتماعی مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان ایرانی است این است که عوامل فرهنگی‌اجتماعی در تثبیت جایگاه ورزش نقش بسزایی دارند، چرا که ورزش پدیده‌ای فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است و پیوندی محکم با ساختارهای اجتماعی دارد. 
از طرفی، بین فرهنگ و ورزش ارتباط متقابل وجود دارد. به این معنا که با فرهنگ‌سازی می‌توان زمینه انجام ورزش و فعالیت بدنی را فراهم کرد و در مقابل دستاوردهای ورزشی و فعالیت‌های مربوط به آن به‌طور کلی یک شاخص فرهنگی در زمینه‌های مختلف محسوب می‌شود. بر مبنای نظریه کارکردگرایی ورزش یکی از مسائل فرهنگی‌اجتماعی است که نقش مهمی در شناخت مشارکت و تشریک مساعی بین افراد، مسئولیت‌پذیری و بروز استعداد اجتماعی، تحکیم و گسترش ارتباطات اجتماعی، تقویت همبستگی و مشارکت اجتماعی، ارتقای سلامت روانی و جسمی، پرورش اخلاق انسانی و اجتماعی، تقویت و ارتقای سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی، گسترش ارتباطات میان فرهنگی، ایجاد نشاط اجتماعی، تعلق اجتماعی، آگاهی‌بخشی و غیره ایفا می‌کند. از این رو، لازم است گسترش ورزش در ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن مورد توجه ویژه قرار گیرد، چرا که از طریق آن‌ها می‌توان میزان پرداختن به ورزش و فعالیت بدنی را توضیح داد. 
همچنین این یافته که عوامل فردی تأثیر مثبت و معناداری بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان دارد با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [27، 14، 33، 36، 37]. دلیل این‌که این عوامل ورزش و فعالیت بدنی سالمندان ایرانی را تبیین می‌کند، این است که باورها و اعتقادات نقش مهمی بر ارجحیت فعالیت‌های بدنی و ورزشی دارند و مادامی که سالمندان ورزش را مفید تشخیص دهند و آن را برای افزایش سلامت خود مؤثر بدانند به انجام آن مبادرت می‌ورزند. در تصدیق این استنباط می‌توان به مدل باور سلامت اشاره کرد. بر مبنای این مدل، احتمال این‌که یک فرد به رفتارهای مرتبط با سلامت روی آورد تا حدود زیادی به درک او از بزرگی موانع پیش‌رو و فواید مورد انتظار او از انجام این فعالیت‌ها بستگی دارد [37]. 
با این حال، نباید فراموش کرد که شرکت‌پذیری در ورزش و فعالیت بدنی به مثابه یک فعالیت پویا و پیچیده تحت تأثیر عوامل متعددی است و صرفاً بهبود باور به سلامت نمی‌تواند زمینه‌ساز مشارکت در ورزش و فعالیت بدنی برای سالمندان باشد، هر چند که بخش زیادی از شرکت‌پذیری سالمندان در ورزش تابع این ستاده قرار دارد.
همچنین این یافته که انگیزش تأثیر مثبت و معناداری بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان دارند با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [25، 26، 32، 34، 35]. در تبیین این یافته می‌توان گفت که انگیزه‌ها کلید انجام هر کار و فعالیتی به شمار می‌روند و می‌توانند رفتارهای افراد را تحریک، تقویت و هدایت کنند و باعث کنترل و توقف آن شوند. به زعم‌ [28] عموم روان‌شناسان ورزشی بر این عقیده‌اند که تنها یک عامل یا انگیزه سبب بروز رفتار نیست. 
برای مثال، در امر مشارکت ورزشی، انگیزه‌های مختلف نظیر تعامل اجتماعی، لذت و نشاط، کاهش فشارهای روانی، کنترل وزن، روابط شغلی و زندگی، سلامت، آمادگی جسمانی و غیره باعث گرایش به ورزش می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت سالمندان بنا به انگیزه‌های مختلفی که دارند، شرکت در ورزش و فعالیت بدنی را به عنوان یک فراغت فعال برمی‌گزینند. بر مبنای نظریه مبادله اجتماعی احتمال استمرار کنش‌های متقابل هنگام مبادله پاداش‌ها بیشتر وجود دارد و بر عکس کنش‌هایی که برای یک طرف یا هر دو طرف دربردارنده هزینه هستند، از احتمال بسیار اندکی برای تداوم برخوردار هستند.
علاوه بر این، این یافته که عوامل محیطی تأثیر مثبت و معناداری بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان دارند با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [17، 21، 25، 30-33]. بر مبنای الگوی اکولوژیکی‌اجتماعی که یک رویکرد چند وجهی در مورد شرکت افراد در فعالیت بدنی و ورزش است، مشخص شده عوامل متعددی در مشارکت افراد به ورزش وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عوامل محیطی است، چرا که عوامل محیطی، عوامل فردی را احاطه می‌کنند [33]. از طرفی، بی‌تردید امنیت محیط، وسایل و امکانات و محیط مناسب لازمه انجام فعالیت بدنی است و مادامی که محیط فراهم نباشد یا به اصطلاح زمینه ورزش کردن مهیا نباشد، امکان این‌که سالمندان به ورزش بپردازند، وجود ندارد. 
افزون بر این یافته‌ها نشان داد عوامل اقتصادی نیز بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان اثر دارد. این یافته با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [2، 25، 30، 31، 35]. در مقابل این یافته با نتایج مطالعه [28] مبنی بر این‌که گزارش کرده بودند عوامل اقتصادی بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان اثر معناداری ندارد، ناهم‌خوان است. بر مبنای شاخص اندازه اثر کوهن اندازه اثر عوامل اقتصادی در دسته اندازه اثر متوسط قرار دارد. به این معنا که عوامل اقتصادی نه به اندازه عوامل فرهنگی‌اجتماعی، فردی، انگیزه و محیطی، اما تا حدودی در تبیین ورزش و فعالیت بدنی سالمندان نقش دارد. 
دلیل این‌که عوامل اقتصادی مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان تشخیص داده شد، این است که سالمندان تحت تأثیر مسائل مالی و اقتصادی گاه تصمیم به انجام ورزش می‌گیرند، چرا که آن‌ها اغلب با حقوق بازنشستگی و هزینه‌های سنگین زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند و فاقد شغل دیگری هستند و به موازات آن در صورتی که از توان مالی لازم برخوردار نباشند، امکان این‌که به فعالیت‌های ورزشی که با هزینه همراه است، بپردازند، وجود ندارد. 
در نهایت، تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها نشان داد عوامل بین‌فردی بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان اثر دارد. این یافته با یافته‌های مطالعات منتشر‌شده در گذشته هم‌خوانی دارد [27، 33، 36، 39]. دلیل این‌که عوامل بین‌فردی بر ورزش و فعالیت‌بدنی سالمندان اثر دارد، این است که همراهی کردن سالمندان با یکدیگر که نتیجه تعاملات و روابط حاصل‌شده از ورزش است، زمینه مشارکت آن‌ها در ورزش را افزایش دهد و مادامی که سالمندان همراه داشته باشند با اعضای خانواده و گروه‌های همسن خود معاشرت و تعامل بیشتری داشته باشند، انتظار می‌رود بیشتر در ورزش و فعالیت بدنی مشارکت کنند. مطابق نظریه شناخت اجتماعی عوامل شخصی، رفتاری و موقعیتی به ‌طرز پیوسته جهت تعیین آنچه ما فکر می‌کنیم و انجام می‌دهیم، در تعامل هستند. در این نظریه بر فرایند جامعه‌پذیری افراد تأکید شده و مشخص شده است که رفتار، تنها متأثر از تجربه فرد نیست، بلکه با مشاهده رفتار دیگران نیز یادگیری انجام می‌شود [40]. 

نتیجه‌گیری نهایی
به‌طور کلی فراتحلیل عوامل مؤثر بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان در ایران نشان داد، بخش عمده‌ای از مقالات فارسی نگاشته شده پیرامون ورزش و فعالیت بدنی سالمندان به عوامل فرهنگی‌اجتماعی، فردی، انگیزش، محیطی، اقتصادی و بین‌فردی اختصاص دارد که نشان از بااهمیت بودن نقش آن‌ها و همچنین اثرگذاری این عوامل در تبیین ورزش و فعالیت بدنی سالمندان دارد. بر مبنای نتایج حاصل‌شده اثر این عوامل به یک اندازه نیست. برای مثال، عوامل فرهنگی‌اجتماعی با اندازه اثر 0/622 بیشترین و عوامل بین‌فردی با اندازه اثر 0/431 کمترین سهم را در تبیین ورزش و فعالیت بدنی سالمندان داشتند. 
از این رو، نمی‌توان صرفاً با تأکید بر یکی از عوامل میزان ورزش و فعالیت بدنی سالمندان را ارتقا دارد. در مقابل، لازم است راهبرد شبکه‌سازی این عوامل برای تقویت ورزش و فعالیت‌بدنی سالمندان در دستور کار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان مربوطه قرار گیرد. فقط تأکید بر عوامل مذکور نیز نمی‌تواند تمام واریانس ورزش و فعالیت بدنی سالمندان را توضیح دهد، چرا که بر مبنای یافته‌های این تحقیق به‌طور کلی در تبیین پدیده مورد نظر 73 اندازه اثر به ثبت رسیده است که هر کدام به نوعی اثرگذار بر ورزش و فعالیت بدنی سالمندان هستند. با این حال، اندازه اثر عوامل 6 گانه فوق جزء گزاره‌های پرتکرار بوده است که نشان می‌دهد بیشتر مشکلات و چالش‌های ورزش سالمندی ایران متأثر از این عوامل است و صرفاً با تأکید بر این عوامل می‌توان تا حدود زیادی ورزش و فعالیت بدنی را در سالمندان ایرانی افزایش داد. 
بر این مبنا به برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران حوزه ورزش سالمندی پیشنهاد می‌شود با فرهنگ‌سازی اهمیت ورزش نزد سالمندان و برگزاری دوره‌های آموزشی و رایگان کردن محیط‌های ورزشی برای سالمندان زمینه مشارکت آن‌ها در ورزش را بیش از پیش فراهم کنند. بسترهای محیطی لازم برای مشارکت سالمندان در ورزش به‌طور خاص پارک‌ها و فضاهای سبز که قابلیت انجام ورزش را دارند، فراهم کنند. 
این تحقیق با محدودیت‌های همراه بوده که در تعمیم‌دهی نتایج لازم است به آن‌ها توجه شود. محدودیت اول این‌که در این تحقیق صرفاً مطالعات مشابهی که 5 بار و بیشتر تکرار شده بودند برای محاسبه اندازه اثرترکیبی انتخاب شدند. در این تحقیق، نقش متغیرهای تعدیل‌گر و میانجی در ارتباط بین عوامل مؤثر و متغیر ورزش و فعالیت بندی محاسبه نشد. افزون بر این، به جهت عدم دسترسی به مقالات تمام متن خارجی صرفاً مقالات داخلی فراتحلیل شد و نمی‌توان نتایج حاصل‌شده را مقالات خارجی تعمیم داد. 
بر این مبنا به پژوهشگران آتی پیشنهاد می‌شود قلمرو مکانی پژوهش را به مطالعات خارجی انجام‌شده نیز گسترش دهند و همچنین پیشنهاد می‌شود در ارتباط بین ستاده‌های ورزش و فعالیت ‌بدنی سالمندان نقش متغیرهای تعدیل‌گر و میانجی را محاسبه و ارزیابی کنند.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق تحقیقات پژوهشگاه تربیت‌بندی و علوم ورزشی ایران (کد: IR.SSRI.REC1401.1776) تایید شده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از رساله دکتری خانم لیلا اسمی در رشته مدیریت ورزشی واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی است و توسط واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی تامین شده است.

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در نگارش این مقاله مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.



 

1. Abdi MM, Abbaszadeh M, Koohi K. [The elderly and physical activity: A qualitative method (Persian)]. Sociological Studies. 2021. 14(52):27-44. [DOI:10.30495/jss.2021.1930695.1335]
2. Rahmanzadeh S, Hashemozehi N, Hashemi S. [Explain the relationship between the media used and leisure and sports among the elderly in Tehran (Persian)]. Journal of Olympic Socio-Cultural Studies, 2020. 1(2):83-107. [Link]
3. Ghasemi Pirbalouti M, Shariat A, Ghazanfari A. [A meta-analysis of exercise therapy on reducing depression among older adults in Iran (Persian)]. Health Psychology. 2019; 8(30):69-80. [DOI:10.30473/hpj.2019.40010.3982]
4. Adib Roshan F, Peymani Zad H, Talebpour M, Pourazzat A. [A. images of the future of Iranian elders with regard to sport status (Persian)]. Sport Management and Development. 2020; 9(3):53-70. [DOI:10.22124/jsmd.2020.4499]
5. Nejati H, Idrisi A, Rahmani Khalili E. [Aging the future age structure of iran and a meta-analysis of sports for the elderly (Persian)]. Sociological Research. 2011; 5(4):165-88. [Link]
6. Nakamura M, Hashizume H, Nomura S, Kono R, Utsunomiya H. The relationship between locomotive syndrome and depression in community-dwelling elderly people. Current Gerontology and Geriatrics Research. 2017; 2017:4104802. [DOI:10.1155/2017/4104802] [PMID] [PMCID]
7. Mohammadi Z, Keshkar S, Shahlaee Bagheri J. [The role of social targeting, customer segmentation, and physical activity positioning for the development of sports among the Iranian elderly (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2020; 20(77):329-55. [Link]
8. Middleton R, Moxham L, Parrish D. Inhibitors to exercise and health promotion programs for the older person with diabetes. Australian Nursing and Midwifery Journal. 2017. 24(7):42-5. [Link]
9. Ekelund U, Steene-Johannessen J, Brown WJ, Fagerland MW, Owen N, Powell KE, et al. Does physical activity attenuate, or even eliminate, the detrimental association of sitting time with mortality? A harmonised meta-analysis of data from more than 1 million men and women. Lancet. 2016; 388(10051):1302-10. [DOI:10.1016/S0140-6736(16)30370-1] [PMID]
10. Guthold R, Stevens GA, Riley LM, Bull FC. Worldwide trends in insufficient physical activity from 2001 to 2016: A pooled analysis of 358 population-based surveys with 1·9 million participants. The Lancet. Global Health. 2018; 6(10):e1077-86. [DOI:10.1016/S2214-109X(18)30357-7] [PMID]
11. Stehr P, Rossmann C, Kremer T, Geppert J. Determinants of physical activity in older adults: Integrating self-concordance into the theory of planned behavior. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021; 18(11):5759. [DOI:10.3390/ijerph18115759] [PMID] [PMCID]
12. van Stralen MM, De Vries H, Mudde AN, Bolman C, Lechner L. Determinants of initiation and maintenance of physical activity among older adults: A literature review. Health Psychology Review. 2009; 3(2):147-207. [DOI:10.1080/17437190903229462]
13. Chastin SF, Buck C, Freiberger E, Murphy M, Brug J, Cardon G, et al. Systematic literature review of determinants of sedentary behaviour in older adults: A DEDIPAC study. The International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity. 2015; 12:127. [DOI:10.1186/s12966-015-0292-3] [PMID] [PMCID]
14. Barahmand R, Safania AM, Baqerian Farahabadi M, Honari H. [Identifying and prioritizing the effective factors in the development of games and sports for elderly (Persian)]. Journal of Gerontology. 2021; 6(3):6-18. [Link]
15. Mohammadi A, Seyed Ali Nejad A, Ahmadi S. [Identifying model the factors influencing the increase in the participation of the elderly in sports (Persian)]. Iranian Journal of Nursing Research. 2020; 15(5):71-83. [Link]
16. Jorkesh S, Nazari R, Taheri M. [Iranian aging sports model: Foundation data approach (Persian)]. Sports Management Studies. 2019; 11(55):35-58. [DOI:10.22089/smrj.2018.6281.2277]
17. Rambaldini-Gooding D, Molloy L, Parrish AM, Strahilevitz M, Clarke R, Dubrau JM, et al. Exploring the impact of public transport including free and subsidised on the physical, mental and social well-being of older adults: A literature review. Transport Reviews. 2021; 41(5):600-16. [DOI:10.1080/01441647.2021.1872731]
18. Di Lorito C, Long A, Byrne A, Harwood RH, Gladman JRF, Schneider S, et al. Exercise interventions for older adults: A systematic review of meta-analyses. Journal of Sport and Health Science. 2021; 10(1):29-47. [DOI:10.1016/j.jshs.2020.06.003] [PMID] [PMCID]
19. Sebastião E, Mirda D. Group-based physical activity as a means to reduce social isolation and loneliness among older adults. Aging Clinical and Experimental Research. 2021; 33(7):2003-6. [DOI:10.1007/s40520-020-01722-w] [PMID]
20. Stenner BJ, Buckley JD, Mosewich AD. Reasons why older adults play sport: A systematic review. Journal of Sport and Health Science. 2020; 9(6):530-41. [DOI:10.1016/j.jshs.2019.11.003] [PMID] [PMCID]
21. Martín-Moya R, Ruiz-Montero PJ, García ER, Leeson G. Psychological and environmental factors for older adults to exercise: A systematic review. Revista de Psicología del Deporte. 2020; 29(2):93-104. [Link]
22. Amireault S, Baier JM, Spencer JR. Physical activity preferences among older adults: A systematic review. Journal of Aging and Physical Activity. 2018; 1-12. [DOI:10.1123/japa.2017-0234] [PMID]
23. Krok-Schoen JL, Pisegna J, Arthur E, Ridgway E, Stephens C, Rosko AE. Prevalence of lifestyle behaviors and associations with health-related quality of life among older female cancer survivors. Supportive Care in Cancer. 2021; 29(6):3049-59. [DOI:10.1007/s00520-020-05812-3] [PMID]
24. Laddu DR, Lavie CJ, Phillips SA, Arena R. Physical activity for immunity protection: Inoculating populations with healthy living medicine in preparation for the next pandemic. Progress in Cardiovascular Diseases. 2021; 64:102-4. [DOI:10.1016/j.pcad.2020.04.006] [PMID] [PMCID]
25. Amiri SMM, Jamshidain L, Torkfar A, Arvin H. [Factors affecting the persistence of sports culture in the elderly following the outbreak of COVID-19 virus (Persian)]. Research on Educational Sport. 2021; 8(21):139-60. [DOI:10.22089/res.2020.9225.1928]
26. Hoseini T, Heydari Nezhad S, Azmsha T. [The role of motivation on the rate of participation elders in sport for‌ all (Persian)]. Journal of Research in Sport Management & Motor Behavior. 2018; 8(16):103-11. [DOI:10.29252/JRSM.8.16.103]
27. Saffari M, Qara MA. [Factors inhibiting the participation of the elderly in active sports and recreation (Persian)]. Journal of Sports Management and Motor Behavior. 2017; 13(26):129-40. [DOI:10.22080/JSMB.2017.1872]
28. Hoseini T, Heydari Nejad S, Azmsha T. [The role of socio‌- economic status on the rate of elders in sport‌ for‌ all (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2018; 4(2):80-92. [Link]
29. khodaparast S, Bakhshalipour V, Monfared Fatideh F. [The relationship between social capital and sport participation in elderly men of Lahijan city in 2019 (Persian)]. Journal of Gerontology. 2020; 5(2):13-23. [Link]
30. Sohrabi M, Abedanzade R, Shetab Boushehri N, Parsaei S, Jahanbakhsh H. [The relationship between psychological well-being and mental toughness among elders: Mediator role of physical activity (Persian)]. Salmand. 2017; 11(4):538-49. [DOI:10.21859/sija-1104538]
31. Ghamati H, Ehsani M, Kuzechian H, Saffari M. [An identification of factors affecting the continuous participation of the elderly in physical activities of leisure time (Persian)]. Sport Physiology & Management Investigations. 2021; 13(1):41-59. [Link]
32. Rahmani I, Baseri A, Afarinesh Khaki A, Ghadimi B. [Identifying and prioritizing the factors of sociological analysis of public sports for the elderly in parks (Persian)]. Iranian Social Science Studies. 2019; 16(63):42-57. [Link]
33. Ahmadi B, Amini Sanii N, Bani F, Bakhtari F. Predictors of physical activity in older adults in Northwest of Iran. Elderly Health Journal. 2018; 4(2):75-80. [Link]
34. Ahmadi Chenarfaryabi Z. [Perspectives of the elderly participating in leisure activities towards the sports programs of Sima and the motivation for participating in it (Case study of Shiraz) (Persian)] [Ma thesis]. Qom: Qom University; 2018.
35. Jalali F. [The relationship between socio-economic status and motivation to participate in sports (Persian)] [MA thesis]. Guilan: University of Guilan; 2011.
36. Jalali AZ. [Factors preventing and facilitating the participation of the elderly in Susangard in physical activities (Persian)]. Ahvaz: Shahid Chamran University of Ahvaz; 2018.
37. Saqib A. [Investigating the effective motivations and barriers in the way of spending sports leisure time of the elderly in Bojnourd (Persian) [Master thesis]. Babolsar: Mazandaran University; 2017. [Link]
38. Ahmadi Z, Nedayi T. [Communication of television sport programs with sports participation of elderly people of Shiraz city (Persian)]. Journal of Gerontology. 2018; 3(3):70-77. [DOI:10.29252/joge.3.2.70]
39. Esmi L, Nikbakhsh R, Zargar T, Ghasmalipour H. [Meta-Analysis of factors affecting sports and physical activity of the older adults in Iran (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing.Forthcoming. 2023; 1-22. [Link]
40. Mesrabadi J. [Meta-analysis of concepts, software and reporting (Persian)]. Tabriz: Publications of Shahid Madani; 2016. [Link]
41. Moradi S, Khaledian M, Mostafai F. [The role of sports in developing intercultural and social communication (Persian)]. Management of Communication in Sports Media. 2015; 1(4):56-60. [Link]
42. Fathi S. [Sociological explanation of sports participation of students (Persian)]. Research Paper of Social Sciences. 2011; 3(4):145-73. [Link]